บันทึกสรุป: สิ่งที่ได้จากการเข้าอบรบ การพัฒนาและปรับปรุงหลักสูตรตามแนวทาง Outcome-Based Education (OBE) และ AUN-QA Criteria

Mind map

Outcome-Based Education Concept

(วาดโดย coggle: https://coggle.it/diagram/X9Gh9od4rm8cci9V/t/outcome-based-education-obe/cf57edd338473017b11fd6eb232689499a5ffdd13e22db5a8480bb4dca362c6a)

1. ข้อมูลเกี่ยวกับการอบรม

Event: การอบรม Outcome-Based Education (OBE) สำหรับผู้รับผิดชอบหลักสูตร รุ่นที่ 1

วิทยากร: รศ.ดร.กัญคดา อนุวงศ์ และทีมวิทยากร ประกอบด้วย

• ผศ.ดร.วัยวุฑฒ์ อยู่ในศีล
• ผศ.เอกรินทร์ ชุลีกร
• ผศ.ดร.อาจรี ศุภสุธีกุล
• ผศ.ดร.ธารทิพย์ บุญส่ง
• ดร.พฤฒินันท์ สุฤทธิ์
• ผศ.ดร.บุญเรือง คำศรี

วันที่ : 26–27 พฤศจิกายน 2563

สถานที่: ห้องประชุมเอกาทศรถ 301 อาคารเอกาทศรถ มหาวิทยาลัยนเรศวร

เอกสารประกอบการประชุม: ดาวน์โหลด

2. โครงสร้างของการอบรม

เป็นการบรรยายและฝึกปฏิบัติการ แบ่งเป็น 4 หัวข้อใหญ่ ได้แก่

• Outcome-Based Education (OBE): Learning Outcomes (LOs) and Constructive Alignment
• Writing Expected Learning Outcomes (ELOs)
• Curriculum Development and AUN-QA: From ELOs to Program Structure and Content and Curriculum Mapping (Backward Curriculum Design)
• Curriculum Development and AUN-QAL From ELOs to Teaching and Learning and Assessment

3. สรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้จากการอบรม

3.1 ผลการเรียนรู้คาดหวังของการอบรม

1. อธิบายหลักการ OBE และความสัมพันธ์ระหว่าง OBE กับเกณฑ์ AUN-QA
2. ประยุกต์ใช้เกณฑ์ AUN-QA ในการพัฒนาและปรับปรุงหลักสูตร

2.1 การกำหนดผลลัพธ์การเรียนรู้ระดับหลักสูตร (Program Learning Outcomes: PLOs)

2.2 ออกแบบโครงสร้างและเนื้อหา ด้วยกระบวนการออกแบบหลักสูตรย้อนกลับ (Backward Curriculum Design: BCD)

2.3 แปลง PLOs สู่ผลลัพธ์การเรียนรู้รายวิชา (Course Learning Outcomes: CLOs)

3. ประยุกต์ใช้การออกแบบการจัดการเรียนการสอนและการประเมินที่สอดคล้องกับผลลัพธ์การเรียนรู้ (Constructive Alignment) เข้าสู่วิธีการจัดการเรียนการสอน (Teaching and Learning Process) และการประเมินผู้เรียน (Student assessment)

3.2 Outcome-Based Education (OBE): Learning Outcomes (LOs) and Constructive Alignment

3.2.1 Outcome-Based Education (OBE)

• Key concept ของ OBE คือ Output define process หมายความว่า ผลลัพธ์ที่ต้องการเป็นตัวกำหนดกระบวนการนำไปสู่ผลลัพธ์
• OBE คือหลักการจัดการศึกษาเพื่อให้แน่ใจว่าผู้เรียนทุกคนจะสามารถบรรลุผลลัพธ์การเรียนรู้ได้สำเร็จเมื่อจบกระบวนการ
• สิ่งที่ต้องทำในการจัดการศึกษา คือ ออกแบบหลักสูตร (Curriculum design) และออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอน
• ทำไมต้อง OBE : (1) ทุกคนสบายใจ (เห็นภาพร่วมกัน) (2) วัดผลได้ (3) มีความเป็นสากล ทำให้ตกลง common abilities กันได้ ตัวอย่างเช่น มคอ.1 หรือ เกณฑ์ ABET เป็นต้น (4) สนับสนุนการจัดการเรียนการสอนโดยผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง เพื่อให้นักเรียนทุกคนบรรลุผลลัพธ์การเรียนรู้ และ ต้องทำ Active learning
• ขั้นตอนการนำ OBE ไปใช้ มีหลักการสำคัญคือ Constructive Alignment ซึ่งมีขั้นตอนในการออกแบบดัง แสดงในรูปที่ 1 เริ่มจาก PLO แล้วออกแบบหลักสูตรให้สอดคล้องกับ PLOs จากนั้นออกแบบ CLOs ให้สอดคล้องกับ PLOs และในระดับรายวิชาก็ต้องออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ และ วิธีการประเมินให้สอดคล้องกับ CLOs

รูปที่ 1 : OBE implementation

• LO ชัดเจน มี 2 อย่าง (1) สังเกตุได้จากการกระทำ/พฤติกรรม และ (2) ทุกคนรับรู้ร่วมกัน
• Tips: ควรกำหนด CLOs ให้เสร็จตั้งแต่ตอนเสนอหลักสูตร
• Tips: หลังจากหลักสูตรได้รับการอนุมัติแล้ว ห้ามเปลี่ยน PLOs/CLOs แต่เปลี่ยน Learning process ได้
• Tips: สิ่งที่เพิ่มมาในระบบ CHECO (ระบบรายงาน/รับรอง หลักสูตร ของ สำนักงานปลัดกระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม: สป.อว.) คือ Yearly Learning Outcome ซึ่งเป็นผลลัพธ์การเรียนรู้ในภาพรวมของแต่ละชั้นปีที่เรียนในหลักสูตร
• Tips: ไม่ต้องคิด Yearly Learning Outcome ขึ้นมาใหม่ ควรใช้การ Copy & Paste ในการทำ BCD

3.2.2 TQF

• ระบบเดิมที่ใช้อยู่ในตอนนี้ คือ TQF:HEd ย่อมาจาก Thailand Qualifications Framework for Higher Education หรือ กรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ (มคอ.) ดูเอกสารที่เกี่ยวข้องได้ที่ http://www.mua.go.th/users/tqf-hed/
• หลักการสำคัญของ TQF: (1) เป็นเครื่องมือในการกำหนดนโยบายคุณภาพการศึกษาสู่การปฏิบัติ (2) เน้น LO 5 ด้าน เป็นมาตรฐานขั้นต่ำ (3) เชื่อมโยงกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ให้เป็นเรื่องเดียวกัน (4) เป็นเครื่องมือสื่อสารไปยังผู้มีส่วนได้เสีย (stakeholders) (5) มุ่งให้หลักสูตรเป็นที่ยอมรับ และ (6) ส่งเสริม Lifelong learning
• ความสัมพันธ์ระหว่าง TQF กับ OBE : เป็นดังรูปที่ 2

รูปที่ 2: ความสัมพันธ์ระหว่าง OBE กับ TQF

3.2.3 AUN-QA

• AUN-QA ย่อมาจาก ASEAN University Network — Quality Assurance เป็นเกณฑ์การประกันคุณภาพที่สร้างขึ้นโดยเครือข่ายมหาวิทยาลัยอาเซียน ในที่นี้เราจะพูดถึงเฉพาะเกณฑ์การประกันคุณภาพระดับหลักสูตร สามารถดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ http://www.aun-qa.org/ และดาวน์โหลดคู่มือการประกันคุณภาพระดับหลักสูตรตามเกณฑ์ AUN-QA (version 3.0–2015) ได้ที่ http://www.aun-qa.org/views/front/pdf/publication/Guide%20to%20AUN-QA%20Assessment%20at%20Programme%20Level%20Version%203_2015.pdf
• AUN-QA Model แสดงในรูปที่ 3 เริ่มต้นตั้งแต่ด้านซ้ายสุด คือ Expected Learning Outcomes (ELOs) ซึ่งเชื่อมโยงกับ Stakeholders Needs และ Quality Assurance & Benchmarking จากนั้น ELOs จะนำไปสู่การออกแบบหลักสูตร (แถว 1 สีเทา) และเชื่อมโยงกับกระบวนการบริหารทรัพยากรในการดำเนินงานหลักสูตรทั้งบุคลากรและสิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ (แถว 2 สีเขียว) เชื่อมโยงกับ กระบวนการพัฒนาคุณภาพ (แถว 3 สีส้ม) และเชื่อมโยงกับ ผลผลิต จากการดำเนินงานหลักสูตร (แถว 4 สีเทาเข้ม) ทั้งหมดนำไปสู่ความสำเร็จที่ตอบโจทย์ Stakeholders needs และกระบวนการ QA & Benchmarking

รูปที่ 3 AUN-QA

• AUN-QA version 3 มี 11 Criteria ตาม AUN-QA model ในรูปที่ 3 โดย ELOs เป็น Criteria 1 ส่วน แถว 1 สีเทา เป็น Criteria ที่ 2–5 และ แถว 2 สีเขียว เป็น Criteria ที่ 6–9 ส่วน Criteria ที่ 10 และ 11 คือ แถวที่ 3 และ แถวที่ 4 ตามลำดับ
• ความสัมพันธ์ระหว่าง TQF กับ AUN-QA แสดงในรูปที่ 4 ทั้งนี้ mapping ในรูปที่ 4 เป็น mapping ที่ผมวาดต่างจากวิทยากร

รูปที่ 4 ความสัมพันธ์ระหว่าง OBE , TQF และ AUN-QA

AUN-QA Criteria 1 (Expected Learning Outcomes) checklist

• (1.1) The expected learning outcomes have been clearly formulated and aligned with the vision and mission of the university
• (1.2) The expected learning outcomes cover both subject specific and generic (i.e. transferable) learning outcomes
• (1.3) The expected learning outcomes clearly reflect the requirements of the stakeholders

กระบวนการเริ่มจาก stakeholders’ need โดยพิจารณาว่า stakeholder มีใครบ้าง ตัวอย่างเช่น

• มหาวิทยาลัย
• คณะ
• ภาควิชา
• รัฐบาล / กระทรวง / หน่วยงานรับรองคุณภาพ
• นายจ้าง / สภาวิชาชีพ
• ผู้เรียน / ศิษย์เก่า

เมื่อแจกแจง stakeholders ได้แล้ว ต้องพิจารณาว่า มีใครบ้างที่มีนัยสำคัญต่อหลักสูตร (significant stakeholders) จากนั้นทำการสำรวจข้อมูลเพื่อนำไปใช้เป็น input ให้กับการกำหนด PLOs/ELOs เรียกกระบวนการนี้ว่า ELOs formulation

ตัวอย่าง input สำหรับ ELOs Formulation

• มาตรฐานสากล
• ความต้องการของนายจ้าง
• เสียงสะท้อนจากศิษย์เก่า
• 21st Century Skills
• TQF (5 Domain of LOs)
• มคอ.1 **
• ข้อกำหนดสภาวิชาชีพ **
• วัตถุประสงค์ เป้าหมายของหลักสูตร
• วิสัยทัศน์มหาวิทยาลัย / คณะ / ภาควิชา
• คุณลักษณะที่พึงประสงค์ / อัตลักษณ์นิสิต
• Life long learning skills

เมื่อรวบรวม input ทั้งหมดได้แล้ว ให้พิจารณาว่า สิ่งใดเป็น needs และสิ่งใดเป็น requirements จากตัวอย่างที่แสดงไว้ข้างบน มคอ.1 และ ข้อกำหนดสภาวิชาชีพ เป็น requirements เพราะจำเป็นต้องปฏิบัติตามข้อกำหนด ไม่เช่นนั้น หลักสูตรจะไม่ผ่านการรับรอง

Tips: กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับวิชาชีพหรือการปฏิบัติงาน อาจจะเป็น requirements ด้วยเช่นกัน

หลังจากที่กำหนด PLOs ได้แล้ว ควรทำ mapping กับ วัตถุประสงค์ของหลักสูตร (Program Educational Objectives) /คุณลักษณะบัณฑิตที่พึงประสงค์ (Graduated Profiles) ดังตัวอย่างในรูปที่ 5

รูปที่ 5 ตัวอย่าง PLOs — PEOs mapping

3.3 การเขียน Learning Outcome

ประเภทของ Learning Outcomes แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

• Subject specific learning outcomes คือ LOs ที่มีเฉพาะในสาขาวิชานั้น ๆ ตัวอย่างเช่น ความรู้เกี่ยวกับการผลิตยา เป็นทักษะเฉพาะในหลักสูตรเภสัชฯ ความรู้เกี่ยวกับการคำนวณโครงสร้างในการก่อสร้าง เป็นทักษะเฉพาะในหลักสูตรวิศวกรรมโยธา เป็นต้น
• Generic learning outcomes (Transferable skills) คือ LOs ที่ไม่ได้เกี่ยวกับวิชาชีพ ไม่ได้เจาะจงหลักสูตรใดหลักสูตรหนึ่ง เป็นทักษะพื้นฐานที่ทุกหลักสูตรมีได้ ตัวอย่างเช่น ทักษะการทำงานพื้นฐาน ได้แก่ ความสามารถในการคำนวณและการอ่านเขียน ทักษะการทำงานกับผู้อื่น ทักษะการสื่อสาร ทักษะเกี่ยวกับการคิดแก้ปัญหา เป็นต้น

นิยามของ Learning Outcomes คือ สิ่งที่ผู้เรียนจะ รู้ / เข้าใจ / ปฏิบัติ ได้ เมื่อจบกระบวนการเรียนรู้

ลักษณะการเรียนรู้ (Domain of Learning) แบ่งออกเป็น 3 ด้าน

• พุทธิพิสัย (Cognitive domain) คือ ความรู้
• จิตพิสัย (Affective domain) คือ เจตคติ ค่านิยม คุณธรรม
• ทักษะพิสัย (Psychomotor domain) คือ ทักษะการเคลื่อนไหว การกระทำ การปฏิบัติ

ระดับของการเรียนรู้

• Cognitive domain นิยมใช้ Bloom’s taxonomy ซึ่งแบ่งเป็น 6 ระดับ ได้แก่ 1. จำได้ (Remembering) 2. เข้าใจ (Understanding) 3. ใช้เป็น (Applying) 4. วิเคราะห์ได้ (Analyzing) 5. ประเมินได้ (Evaluating) 6. สร้างสรรค์ได้ (Creating)
• Affective domain ยังใช้ Bloom’s taxonomy อยู่ แบ่งเป็น 6 ระดับ ได้แก่ 1. รับรู้ (Receiving) 2. ตอบสนอง (Responding) 3. เห็นคุณค่า (Valuing) 4. จัดรวบรวม (Organization) 5. สร้างคุณลักษณะ (Characterization)
• Psychomotor domain วิทยากรแนะนำ Dave’s taxonomy มี 5 ระดับได้แก่ 1.เลียนแบบได้ (Imitation) 2. ทำตามคำบอกหรือคู่มือได้ (Manipulation) 3. ปฏิบัติได้อย่างถูกต้องแม่นยำ (Precision) 4. ผสมทักษะหลายอย่างเข้าด้วยกัน ทำต่อเนื่องกันตามลำดับได้ (Articulation) 5. ทำอย่างเป็นธรรมชาติ ด้วยความชำนาญ(Naturalization)

Tips: เมื่อคิด LOs ให้คิดวิธีการวัดไปพร้อม ๆ กันเลย

Tips: Affective domain ควรพิจารณาจากจรรยาบรรณวิชาชีพ

Tips: Psychomotor ต้องเกิดจากการฝึกปฏิบัติ ลงมือทำ

Tips: สามารถดูตัวอย่าง LOs ของสาขาวิชาต่าง ๆ ได้ที่ https://www.qaa.ac.uk/quality-code/subject-benchmark-statements

แนวทางการเขียน LOs

• Upon completion of the program, the student will be able to: Action Verb (Bloom’s Taxonomy) + Object (s) of the verb + Modification (Context)
• ตัวอย่างเช่น Recognize and formulate + problems + that are amenable to energy management solutions
• พยายามใช้ 1 action verb ต่อ 1 learning outcome
• ใช้แนวทาง SMART ในการเขียน LOs => Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Timely

Tips: ผลการเรียนรู้ของระดับ ป.ตรี/ป.โท/ป.เอก ต่างกันอย่างไร มีนิยามใน NQF 2017 (กรอบคุณวุฒิแห่งชาติ)

Tips: ความแตกต่างระหว่าง Program Objectives กับ Learning Outcomes คือ POs เป็นมุมมองของผู้สอน เช่น จะผลิตบัณฑิตแบบไหน แต่ LOs เป็นมุมมองของผู้เรียน เช่น เมื่อเรียนจบจะทำอะไรได้

Tips: การเขียน ELOs ไม่ใช่การเขียนว่าได้ผลลัพธ์อะไร แต่ให้เขียนว่าทำอะไรได้ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์นั้น เช่น ประกอบอาชีพ… ได้ ควรเขียนว่า มีทักษะ … เพื่อการประกอบอาชีพ หรือ ขอทุนได้ ควรเขียนว่า เขียนโครงการได้

Workshop: Formulation of PLOs

ฝึกปฏิบัติการเขียน PLOs โดยทำตามขั้นตอนดังนี้

• เขียน stakeholders ทั้งหมด ระบุ Needs/Requirements ที่ได้รับจาก stakeholders
• รวบรวมและจัดกลุ่ม Needs/Requirements จากนั้นเขียนเป็น PLOs
• จัดกลุ่ม PLOs เป็น subject-specific outcomes หรือ generic outcomes
• ระบุระดับการเรียนรู้ใน taxonomy สำหรับแต่ละ PLOs
• เชื่อมโยง PLOs เข้ากับ Needs/Requirements

3.4 การพัฒนาหลักสูตรและเกณฑ์ AUN-QA ด้วยหลักการ BCD

AUN-QA Criteria 3 (Program Structure and Content) checklist

• (3.1) The curriculum is designed based on constructive alignment with the expected learning outcomes
• (3.2) The contribution made by each course to achieve the expected learning outcomes is clear
• (3.3) The curriculum is logically structured, sequenced, integrated and up-to-date

ก่อนเริ่มกระบวนการ BCD ให้ตรวจสอบประเด็นดังนี้

• PLOs ตอบความต้องการของ stakeholders แล้วหรือยัง
• SMART PLOs ไหม
• ระดับของการเรียนรู้ (taxonomy) ได้ถูกระบุอย่างเหมาะสมแล้วหรือยัง
• PLOs มีทั้ง subject specific และ generic outcome แล้วหรือยัง
• PLOs สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของหลักสูตรไหม
• หลักสูตรมีจุดเด่น (competitive advantage) แล้วหรือยัง

Tips: หลักสูตรที่มีวิชาเอก (major) ให้มี ELOs แยกตาม major ได้

Tips: การเขียน ELOs ให้เรียงลำดับตาม Learning level

การทำ Backward Curriculum Design (BCD)

• แจกแจง knowledge, skills (generic / subject specific) , attitude จากแต่ละ PLOs
• ออกแบบรายวิชา (course) จาก KSA (Knowledge, Skills, Attitude) ที่ได้แจกแจงไว้
• ทำ Curriculum mapping

ข้อดีของการทำ Curriculum mapping

• สามารถเห็นโครงสร้างของหลักสูตร
• แสดงให้เห็นความสอดคล้องในหลักสูตรระหว่างรายวิชากับคุณลักษณะบัณฑิต และ อื่น ๆ
• ระบุได้ว่า แต่ละ outcome จะได้มาจากส่วนไหนและอย่างไร
• มองเห็นเหตุผลของวิชา pre-requisites

Tips: การตรวจสอบ mapping — PLOs ทุกข้อต้องถูกรับผิดชอบโดยวิชาบังคับ

Tips: จำนวน CLOs ควรจะมากกว่าหรือเท่ากับจำนวน ELOs

Tips: สมรรถนะ (Competency) เป็นคำรวมของ KSA (มีความหมายกว้างกว่า)

3.5 การพัฒนาหลักสูตรและเกณฑ์ AUN-QA จาก ELOs ไปสู่ วิธีการจัดการเรียนรู้ และ การประเมิน

จาก PLOs ใน Curriculum mapping นำมาสู่ CLOs จากแต่ละ CLO นำมากำหนด Content , Teaching and Learning activities และ Assessment method

หัวใจสำคัญ คือ Constructive Alignment

รูปที่ 6 Constructive Alignment

AUN-QA Criteria 4 (Teaching and Learning Approach) checklist

• (4.1) The educational philosophy is well articulated and communicated to all stakeholders
• (4.2) Teaching and learning activities are constructively aligned to the achievement of the expected learning outcomes
• (4.3) Teaching and learning activities enhance life-long learning

AUN-QA Criteria 5 (Student Assessment) checklist

• (5.1) The student assessment is constructively aligned to the achievement of the expected learning outcomes
• (5.2) The student assessment including timelines, methods, regulations, weight distribution, rubrics and grading are explicit and communicated to students
• (5.3) Method including assessment rubrics and marking schemes are used to ensure validity, reliability and fairness of student assessment
• (5.4) Feedback of student assessment is timely and helps to improve learning
• (5.5) Students have ready access to appeal procedure

เมื่อทำกระบวนการ BCD จนถึงระดับรายวิชา จำนวน outcomes จะมีจำนวนเป็นลักษณะฐานปิระมิด จากยอดบนสุดไล่ระดับลงไปดังนี้ University mission < School/College mission < Program mission < Program goals < Program outcomes < Course outcomes < Course Unit Instructional outcomes

ภาคผนวก

นิยามคำศัพท์

• OBE = Outcome-Based Education คือ แนวคิดในการจัดการศึกษาเพื่อให้ผู้เรียนสามารถบรรลุผลลัพธ์การเรียนรู้ได้เมื่อจบการเรียน
• LO = Learning Outcome คือ ผลลัพธ์การเรียนรู้ ซึ่งสามารถวัดความสำเร็จได้
• PLO = Program Learning Outcome คือ ผลลัพธ์การเรียนรู้ระดับหลักสูตร
• ELO = Expected Learning Outcome เหมือน PLO แต่เป็นคำที่ AUN-QA ใช้
• ILO = Intended Learning Outcome เหมือน PLO แต่เป็นคำที่ระบบทางยุโรปใช้
• TQF = Thailand Qualifications Framework for Higher Education คือ กรอบมาตรฐานคุณวุฒิ ระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ
• AUN-QA ย่อมาจาก ASEAN University Network — Quality Assurance เป็นเกณฑ์การประกันคุณภาพที่สร้างขึ้นโดยเครือข่ายมหาวิทยาลัยอาเซียน

Link ที่ควรไปศึกษาเพิ่มเติม

• Kennedy D., Hyl A., Ryan N. Writing and using learning outcomes: A practical guide (2007), http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.461.8988